Łazienki Królewskie stanowią harmonijną symbiozę natury, architektury i sztuki, tworząc unikalny i niepowtarzalny genius loci. To miejsce, które pochodzi z XVII wieku, swoje początki zawdzięcza Stanisławowi Lubomirskiemu, który wybudował tutaj barokowy pawilon Łaźni. Swoje obecne oblicze uzyskały dzięki królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Łazienki Królewskie są ulubionym miejscem rekreacji wielu mieszkańców Warszawy, a także stanowią ważny punkt na mapie turystycznej stolicy.
Historia Łazienek Królewskich w Warszawie zapoczątkowana około VII wieku
Historia Królewskich Łazienek w Warszawie sięga aż do VII wieku, czego dowodem są liczne artefakty archeologiczne (fragmenty budynków, naczynia gliniane itp.), odkryte w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Te znaleziska to resztki średniowiecznego Jazdowa (później przemianowanego na Ujazdów), który pokrywał obszar znacznie większy niż obecny teren Łazienek Królewskich. Jego jądro stanowiła warownia, zlokalizowana na tarasie skarpy wiślanej, która była rezydencją książąt mazowieckich. Najstarsze źródła nawiązujące do początków Łazienek, jak również do miasta Warszawy, datują się na rok 1262. Tę datę upamiętnia kolumna znajdująca się na skarpie obok Starej Pomarańczarni.
Z Jazdowa rządzili książęta mazowieccy, tutaj swoje mieszkanie miała Królowa Bona, a potem Anna Jagiellonka. Okolice Jazdowa były zaś obszarem łowieckim, służącym książętom mazowieckim jako teren do polowań.
Ciekawostki na temat Łazienek Królewskich
W latach siedemdziesiątych XVII wieku, teren obecnych Łazienek należał do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, wielkiego marszałka koronnego. Zdecydował on o ustanowieniu dwóch pawilonów – Ermitażu i Łaźni – u podstawy Zamku Ujazdowskiego, zbudowanego przez króla Zygmunta III Wazę.
Obie konstrukcje zostały zrealizowane według projektów Tylmana z Gameren. Eremitorium, jak początkowo nazywano Ermitaż, zbudowano w gęstwinie lasu jako miejsce odosobnienia, gdzie marszałek mógł odpocząć i kontemplować. Drugi pawilon, Łaźnia, umieszczono na wyspie.
W połowie XVIII wieku, żona Teodora Lubomirskiego (syna marszałka Stanisława Lubomirskiego), wraz z ich synem Kacprem, sprzedali Ujazdów ze zwierzyńcem Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
Na tamten czas, Poniatowski nie objął jeszcze tronu. Pełnił rolę stolnika wielkiego litewskiego i przygotowywał się do roli króla, a jednocześnie szukał terenu poza miastem na swoją prywatną rezydencję.
Stanisław August początkowo wybrał Zamek Ujazdowski jako swoją rezydencję królewską. Jednak, z powodu przedłużających się prac adaptacyjnych starego zamku do potrzeb monarchii, król zwrócił swoją uwagę na pobliskie, zalesione tereny skarpy wiślanej. W tym miejscu, Stanisław Lubomirski wcześniej zbudował pawilon, który służył jako dekoracyjna łaźnia, zlokalizowaną na wyspie.
Król planował przekształcić teren dawnego zwierzyńca w krajobrazowy park angielski, ozdobiony wieloma pawilonami. Prace rozpoczęto od melioracji terenu i wycięcia starych olch.Król postanowił nie ograniczać się do jednej willi, ale zaplanował budowę dwóch dodatkowych obiektów.
Pierwszym z nich, który powstał na terenie dawnego zwierzyńca, był Biały Domek. Ten klasycystyczny budynek, zaprojektowany przez Dominika Merliniego, przypominał wiejską willę przeznaczoną na okres letni. Włoski urodzony Merlini był królewskim architektem Polski, od początku do końca swojego życia pracującym w Polsce.
Następnie powstał Pałac Myślewicki, nazwany tak od wsi Myślewice. Zaplanowany przez Merliniego jako dwupiętrowa kwadratowa willa z dużą niszą na fasadzie.
Początkowo przewidziana jako rezydencja króla, willa została szybko rozbudowana. Do obu stron dobudowano łukowe skrzydła i zwiększono jej wysokość o jedno piętro. Willa nabrała w ten sposób wygląd klasycystycznego pałacyku, w którym zamieszkiwały wybitne postaci. W późniejszym okresie król przekazał ten budynek swojemu siostrzeńcowi, księciu Józefowi Poniatowskiemu.
Ermitaż, który doznał zniszczeń w pożarze, został zrekonstruowany w 1777 roku. Miejsce to było przeznaczone dla przyjaciółki króla, Henrietty Lulier, która rzekomo przepowiedziała Stanisławowi Augustowi zdobycie korony. Za Ermitażem powstał ogród, zaprojektowany w stylu angielsko-chińskim i nazwany Dziką Promenadą. Skomplikowany układ ścieżek wokół głównej alejki prowadził do Łaźni. W 1819 roku, kiedy Łazienki zostały przekształcone w koszary kirasjerów, ogród przeszedł transformację z krętych alejek na typowy styl z szerokimi polanami i skupiskami drzew. Dzisiaj Ermitaż nie jest już częścią ogrodzenia Łazienek, ale w czasach Stanisława Augusta był dobrze widoczny z okien Pałacu Na Wodzie.
Rekonstrukcja najważniejszej struktury, dawnego parterowego pawilonu, barokowej Łaźni marszałka Lubomirskiego, rozpoczęła się już w 1772 roku. Pawilon został umieszczony na wyspie, otoczony kanałami tworzącymi staw. Sala z fontanną stanowiła główną część budynku, odnosząc się do mitologicznego źródła Hippokrene na Olimpie. Ten budynek nosił nazwę „Łazienki Lubomirskiego”. Pawilon był przebudowywany w kilku etapach, był wielokrotnie powiększany. Architekci królewscy – Dominik Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer nadali budynkowi charakter klasycystyczny.
Na terenie, gdzie niegdyś istniała sadzawka z czasów Lubomirskiego, wydrążono dwa obszerne stawy – jeden na północy, a drugi na południe od odrestaurowanego Pałacu Na Wodzie.
Na południowym akwenie, na wykreowanej wysepce, stanęła scena Amfiteatru, inspirowana teatrem z Herkulanum.
Promenada, rozpościerająca się pomiędzy Białym Domeczkiem a Pałacem Na Wodzie, stała się przestronnym bulwarem. W różnych zakątkach parku zlokalizowano niewielkie, lecz urokliwe budowle ogrodowe, takie jak:
- Stara Pomarańczarnia – miejsce, gdzie przechowywane były drzewka pomarańczowe, będące letnią ozdobą parkowych alejek w Łazienkach. Wschodnie skrzydło budynku gospodarzyło dworski Teatr Stanisławowski,
- Wodozbiór – dawny rezerwuar wody, położony naprzeciwko wejścia do Starej Pomarańczarni,
- Nowa Kordegarda – pierwotnie służyła do rozgrywania gier w ówcześnie popularne Trou-Madame, czyli wrzucanie kości słoniowej do numerowanych furtek. W 1782 przekształcono budynek w Teatr Mały, znanym również jako Komedialny. Po otwarciu teatru w Starej Pomarańczarni, Teatr Mały zaprzestał swego istnienia,
- Stara Kordegarda – służyła jako miejsce zamieszkania strażników chroniących drogę do Pałacu Na Wyspie. Po przebudowie Starej Kordegardy w 1830 roku, nazwy Kordegard zostały zamienione; starsza odtąd nosi miano „Nowej”, a młodsza „Starej”,
- Świątynia Sybilli,
- Belweder,
- Stajnia Kubickiego.
Stanisław August Poniatowski przebywał w Łazienkach od końcówki maja do września. Jako król, jego głównym miejscem zamieszkania był Zamek Królewski, które było własnością państwa Rzeczypospolitej. Podczas pobytu w Łazienkach, Poniatowski mieszkał w Pałacu Na Wyspie (znajdującym się w przebudowanym pawilonie Łaźni), natomiast rodzina królewska zamieszkiwała Biały Domek. Wyżsi urzędnicy rezydowali w Pałacu Myślewickim, a niżsi urzędnicy i służba zamieszkiwali Wielką Oficynę. Park Łazienki był dostępny dla ogółu społeczeństwa.
Belweder, który został dołączony do Łazienek w 1767 roku, stał się miejscem Królewskiej Fabryki Fajansów. Fabryka działała przez 12 lat, produkcja została tam przeniesiona z powodu znalezienia odpowiedniego surowca na pobliskim Mokotowie. Początkowo próbowano produkować porcelanę, ale po kilku niepowodzeniach skupiono się na produkcji fajansów. Większość produkcji były przedmioty codziennego użytku na potrzeby dworu królewskiego. Fabryka miała również magazyn i sklep na Krakowskim Przedmieściu. Produkty były oznaczone napisem „Varsovie” lub literą „B”.
Po śmierci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1798 roku, Łazienki przeszły na własność jego bratanka, księcia Józefa Poniatowskiego.
Kiedy książę zmarł w 1813 roku, Łazienki stały się własnością jego siostry, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej. Ona sprzedała je w 1817 roku carowi Aleksandrowi I. Podczas swego wygnania, król Francji Ludwik XVIII spędzał letnie miesiące lat 1801-1905 w Białym Domku.
Belweder, którego książę Józef Poniatowski przekazał Onufremu Kickiemu jako spłatę długów, został wykupiony przez rząd Królestwa Polskiego, z myślą o przekształceniu go w rezydencję wielkiego księcia Konstantego.
Belweder znowu stał się częścią kompleksu Łazienek, a Romanowowie zainicjowali szereg projektów budowlanych w obrębie parku, włączając w to Świątynię Sybilli, Świątynię Egipską oraz Koszary Kantonistów. Przeprowadzili również remont Nowej Kardegardy. Wydzielono także fragment ogrodu na potrzeby Ogrodu Botanicznego. W odrestaurowanym pawilonie zachodnim Pałacu Na Wodzie urządzono cerkiew Aleksandra Newskiego.
To jeden z kilku pałaców, które warto zobaczyć będąc w Warszawie. Jednym z bardziej popularnych celów turystów jest także zwiedzanie Pałacu w Wilanowie.
Car Aleksander, po zakupie od Zygmunta Radziwiłła ekstrawaganckiej kolekcji egzotycznych drzew, zaaranżował dla niej specjalny pawilon w 1870 roku. Zbiór ten, który przybył do Łazienek z Nieborowa, najbardziej zasłynął z posiadania największej kolekcji drzew pomarańczowych w Europie – ponad 100 sztuk, z których około 70 miało 300-400 lat. Ta niezwykła kolekcja została zdobyta przez Radziwiłłów z Drezna, uprzednio należąca do Augusta II Mocnego. Niestety, po wybuchu I wojny światowej, drzewa pomarańczowe Nieborowa nie przetrwały w nieogrzewanych pomieszczeniach, a pawilon, który je przechowywał, został rozebrany po konflikcie.
Car Mikołaj zdecydował się gościć cesarza Franciszka Józefa w Łazienkach w maju 1849 roku.
Zespół pałacowo-parkowy Łazienek oraz Belweder zostały udostępnione dla publiczności za sprawą wspólnej decyzji administracji carskiej i magistratu.
W roku 1891, park został otoczony płotem. Gdy nadszedł czas II Rzeczypospolitej, Łazienki – dawne posiadłości carskie, przeszły na własność Skarbu Państwa. Ponadto, wszystkie dobra ruchome, które zostały wywiezione przez Rosjan po wybuchu I wojny światowej, powróciły do Łazienek.
W 1926 roku, w zachodniej części parku odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina. Rok później, w Łazienkach wybudowano hipodrom z drewnianymi trybunami, który zyskał miano jednego z najbardziej urokliwych tego typu obiektów w Europie. Muzeum Łazienki Królewskie, jako niezależna instytucja, jest członkiem Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich.
Kompleks ogrodowy Łazienki Królewskie rozciąga się na powierzchni około 76 ha, z czego niemal 5 ha stanowią obszary wodne. W obrębie tego terenu znajduje się blisko 40 budowli, z których dziesięć cechuje się wyjątkową wartością historyczną i artystyczną. Dostęp do parku można uzyskać poprzez jedną z dziesięciu bram. W 2018 roku, do Muzeum Łazienki Królewskie dołączono Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa.
Sprawdź jakie jeszcze muzea i parki w Warszawie możesz odwiedzić podczas wycieczki do tego miasta!
Park Łazienkowski, w jego różnych częściach, prezentuje różnorodność stylów ogrodowych z różnych epok. Wśród nich znajdują się Ogród Królewski z wieku XVIII, Ogród Romantyczny z wieku XIX i Ogród Modernistyczny z wieku XX. W parku znajduje się także Ogród Chiński, a obok Starej Pomarańczarni utworzono mały Ogród Holenderski.
Podczas II wojny światowej, Łazienki Królewskie zostały zamknięte dla Polaków, a pomnik Chopina był celem eksplozji. Zbiory sztuki narodowej zostały przeniesione do Muzeum Narodowego już w 1939 roku, ale podczas okupacji wiele innych cennych dzieł zostało przeniesionych przez Niemców do rezydencji Hansa Franka w Krzeszowicach. Niemcy zdezorganizowali Ogród Botaniczny, a jego obszar został dołączony do Łazienek. Po przegranej Powstania Warszawskiego, Niemcy podjęli próby zniszczenia wszystkich budynków w Łazienkach. Wnętrza Pałacu Na Wodzie zostały poddane ogniu, a w ścianach wywiercono otwory na materiały wybuchowe, jednak budynek nie został wysadzony, podobnie jak Belweder. Pożary zniszczyły Ermitaż, Starą Kordegardę, a pozostałe budynki zostały zrujnowane. Zniszczenia dotknęły również drzewa parku i egzotyczne rośliny w Starej i Nowej Pomarańczarni.Od czasu rekonstrukcji monumentu Chopina w 1959 roku, miejsce to jest gospodarzem niedzielnych koncertów muzyki chopinowskiej.
Jeśli zastanawiasz się, co zobaczyć w Warszawie to koniecznie dopisz Łazienki Królewskie do swojej listy! Nie możesz zapomnieć także o możliwości zwiedzania Zamku Królewskiego.
